ԵՄ-ի հետ Հայաստանի ասոցացումը կերաշխավորի Հայաստանի հզորացումը

«Առաջին լրատվական»-ի Real Politik հաղորդաշարի հյուրն է ԱԺ անկախ պատգամավոր Էդմոն Մարուքյանը:

– Պարոն Մարուքյան, նոյեմբերին նախատեսված է ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախաստորագրումը, և Հայաստանը գոնե մինչ օրս կարծես պարտավորվել է Վիլնյուսում կայանալիք «Արևելյան գործընկերության» գագաթնաժողովի շրջանակում նախաստորագրել պայմանագիրը: Սակայն արդեն մի քանի ամիս է` հայ հասարակության մի հատվածը կարծես նյարդային է հետևում և արձագանքում ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախաստորագրման որևէ նախաձեռնության:

– Ինձ նույնպես հետաքրքիր է, թե ինչու են նյարդային տանում այս պրոցեսը, որովհետև վաղ թե ուշ բանակցությունների առումով մենք պետք է ավելի հետևողական լինենք: Մենք այս պահին կարող ենք խոսել միայն գաղափարի մասին: Մամուլին հետևելուց ինձ մոտ տպավորություն է, որ քաղաքակրթությունների բախում է տեղի ունենում: Այսինքն` եվրոպական քաղաքակրթության և այն քաղաքակրթության, որում մենք ապրել ենք վերջին 70 տարիների ընթացքում: Այդ երկուսի բախումը տեղի է ունենում Հայաստանի հասարակության ներսում: Անգամ թաղային հանդիպումների ժամանակ  մարդիկ  հարցնում են` ի՞նչ կարծիքի եք ԵՄ մասին: Նույնիսկ զարմանում եմ, թե այդքան ինֆորմացիա որտեղից մեր բնակչությանը: Սա շատ կարևոր է, որ ակտիվ քննարկվում է: Մյուսը` որ բախման արդյունքում ինչ-որ մանիպուլյացիաներ կարող են տեղի ունենալ, որովհետև բնակչությանը սխալ տեղեկատվություն կարող է տրամադրվել: Ես զգում եմ, որ որոշ առումով տրամադրվում է, որ եթե Հայաստանը նախաստորագրի ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագիրը, դա ինչ-որ մի ծանր բան է, և այն մարդկանց համար, ովքեր, օրինակ, արտագնա աշխատանքի են մեկնում Ռուսաստան կամ ԱՊՀ  այլ երկրներ, ծանր ժամանակներ են սպասվում: Իրականում դա այդպես չէ: Անգամ նման խոսակցություն չկա Ռուսաստանի կողմից:

– Դուք այդ մանիպուլյացիաները ավելի շատ վերագրում եք արտաքի՞ն ուժերին, թե՞ ներսում, այնուամենայնիվ, կան ինչ-որ տրամադրություններ, որոնք գեներացվում են:

– Առաջին հերթին սա գալիս է ներսից, որովհետև այդ նույն քաղաքակրթությունների բախումը կա նաև ներսում` քաղաքական առումով, քանի որ կան քաղաքական գործիչներ, որոնք իրենց ապագան չեն պատկերացնում այլ իրավիճակներում, կան բիզնեսմեններ, որոնք նույնպես իրենց չեն պատկերացնում, օրինակ, ազատ մրցակցության դաշտում: Այս առումով սա բնական է, պետք է լինի: Մի բան է կարևոր, որից մենք պետք է դասեր քաղենք, թույլ չտանք, որ մանիպուլյացիաների ենթարկեն մեր բնակչությանը, և մյուս կողմից` պետք է ճիշտ տեղեկատվություն տրամադրվի, պրոցեսը հնարավորինս թափանցիկացվի:

– Մենք կարծես այլընտրանք չունենք: Սերժ Սարգսյանը լրագրողների հետ հանդիպմանը նշեց, որ Մաքսային միությունում Հայաստանին չեն էլ սպասում: Մի կողմից` մերժելով ԵՄ-ին, փակելով այդ դուռը` մենք հնարավորություն չենք ունենում տնտեսական այլ միության մեջ հայտնվել:

– Կարծում եմ, որ այս պահին Հայաստանը եկել է այնպիսի մի հանգրվանի, որ պետք է լուրջ քայլեր կատարի դեպի մեր պետականության հզորացում: Հենց մեր պետության շահերից է բխում Եվրոպական միության հետ ասոցացումը և նաև Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու համաձայնագիրը:

– Ինչո՞ւ

– Որովհետև այն այլընտրանքը, որի մասին խոսվում է, ես այդ այլընտրանքը չեմ տեսնում: Մենք չենք ասում, որ գնում ենք ինչ-որ մեկի դեմ: Մենք գնում ենք հանուն մեր պետության հզորացման, իսկ դա մեզ համար առաջնային խնդիր է: Մենք մեր ռազմավարական գործընկերների և առաջին հերթին ՌԴ հետ որևէ մակարդակում որևէ հարաբերություն չենք խզում: Մենք մնալով ՌԴ ռազմավարական գործընկերը` ուղղակի քայլ ենք կատարում դեպի ավելի բաց տնտեսական շուկայական հարաբերություններ: Եմ հետ ավելի բաց քաղաքական հարաբերությունների մեջ ենք մտնում, որը միանշանակ պետք է հզորացնի Հայաստանի Հանրապետությունը, այսինքն`  պետք է հզորացնի ՌԴ ռազմավարական գործընկերոջը: Այստեղ ես որևէ հակադրություն չեմ տեսնում:

– Իսկ անվտանգության բաղադրիչի տեսանկյունի՞ց:

– Անվտանգության բաղադրիչի տեսանկյունից մենք գտնվում ենք ՀԱՊԿ անվտանգության համակարգում, և այստեղ նույնպես որևէ հակադրություն չկա: Այսինքն` ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի նախաստորագրումը և ապագայում նաև ստորագրումը որևէ կերպ անվտանգության խնդիրների վրա չի անդրադառնա: Այլ բան է, որ որոշ քաղաքական գործիչներ և վերլուծաբաններ ինչ-որ հակադրություններ են տեսնում:

– Հիմնական քննադատները ենթադրում են, որ ապագայում հաջորդ քայլը լինելու է անվտանգության դոկտրինի վերանայումը` անկախ Հայաստանի ցանկությունից:

– Ես կարծում եմ դրա մասին վաղ է խոսելը: Անելու ենք քայլ, որը պետք է հզորացնի մեր երկիրը, նաև կանխի արտագաղթը:

– Ի՞նչ պետք է լինի Ղարաբաղի հետ:

– Ղարաբաղի առումով նույն իրավիճակն է: Ինչքանով, որ անվտանգության առումով քննարկվող ոչինչ չկա, նույնն էլ Ղարաբաղի հարցով: Մենք գիտենք, որ ԼՂՀ ստատուս քվոյի հետ կապված բանակցությունների մեջ ենք, ունենք նախագահող պետություններ՝ ԱՄՆ, ՌԴ և Ֆրանսիա, և այդ պետությունների կողմից որևէ կերպ, որևէ պաշտոնական հայտարարություն չի արվել, որ սա կարող է վտանգել ԼՂ հարցը:

– Հայաստանը դոտացիաներ է տրամադրում Ղարաբաղին, մյուս կողմից` Հայաստանի տնտեսության կարևոր բաղկացուցիչն է նաև Ղարաբաղի տնտեսությունը: Ասոցացվելով ԵՄ հետ, ավելի թափանցիկ դառնալով, նաև այն պարտավորությունները, որ մենք ստանձնելու ենք այդ ընտանիքի առջև` կարո՞ղ է դժվարություններ առաջացնեն այդ մասով: Ի վերջո, միջազգային հանրության համար Ղարաբաղը չճանաչված միավոր է:

– Միազգային հանրության համար Ղարաբաղը հիմա էլ է չճանաչված միավոր, բայց դա չի խանգարել Հայաստանին ցանկացած ուղղությամբ համագործակցել Ղարաբաղի հետ և աջակցել տնտեսական առումով: Հիշեցնեմ 2001 թվականը, երբ Հայաստանի Հանրապետությունը Եվրոպայի խորհրդին անդամագրվելու գործընթացի մեջ էր, և այդ ժամանակ էլ այս նույն մտավախությունները կային, չնայած այդ ժամանակ չկար այն հակադրությունը, որ հիմա կա, որովհետև 98 թվականին ՌԴ-ն էր դարձել Եվրոպայի խորհրդի անդամ, 2001 թվականին Ադրբեջանը և Հայաստանի Հանրապետությունը դարձան: Մենք դարձանք ԵԽ անդամ, այսօր մենք նախագահող պետություն ենք, անցել է 10 տարուց ավելի, և մենք խնդիր չունենք:

– Ադրբեջանը չի ասոցացվում Եվրամիության հետ, այս առումով իր դիրքերը, թերևս, ավելի թույլ են, և մենք բանակցային գործընթացում ավելի ամուր ենք:

– Այս առումով և մեզ համար, և ԼՂ համար նաև անվտանգության խնդիրներ կարող են լուծվել: Զուտ նաև քաղաքական նոր գործընկերներ ձեռք բերելու, Հայաստանի Հանրապետության ավելի հզոր միջազգային խաղացող լինելու առումով: Մենք հիմա ինչքանով որ կարող ենք, հօգուտ Ղարաբաղի որոշակի ծառայություններ ենք մատուցում միջազգային ասպարեզներում, ասոցացման պարագայում ավելին կարող ենք անել: Այստեղ ես բացասական ոչինչ չեմ տեսնում, միայն դրական:

– Տարածաշրջանային առումով ի՞նչ փոփոխություններ եք պատկերացնում: Հատկապես Վրաստանը նույնպես նախապատրաստվում է Ասոցացման պայմանագրի նախաստորագրմանը: Տարածաշրջանում նոր իրավիճակ է առաջանալու: Հայաստանն ու Վրաստանը ԵՄ հետ նույն ուղղությունն են որդեգրում, Ադրբեջանը մնում է դուրս: Ադրբեջանի և Ռուսաստանի հետ կայուն ռազմական համագործակցություն է սկսվել: Զենքի վաճառքի մեկ միլիարդ դոլարի հայտնի գործարքը կարո՞ղ է նոր վիճակ առաջացնել: Ի դեպ, օրերս Մեջլիսի պատգամավորներից մեկն ասաց, որ ադրբեջանական և թուրքական բանակների միավորման գործընթաց է սկսվել:

– Այդ առումով ինֆորմացված չեմ: Մինչև հիմա կարող է դե յուրե միավորման մասին խոսք չի գնացել, բայց դե ֆակտո ադրբեջանական բանակի սպառազինումը վերապատրաստվում և աջակցություն է ստանում թուրքական բանակի կողմից: Ինչ վերաբերում է տարածաշրջանային նոր իրավիճակներին՝ ես կարող եմ տեսնել նոր իրավիճակ, եթե մենք չգնանք ասոցացման: Ամեն դեպքում Ադրբեջանի հետ որևէ հարաբերություն չունենք: Չունենք առևտուր, չունենք բաց սահման, չունենք դիվանագիտական հարաբերություններ: Մենք ունենք այդ ամենը Վրաստանի Հանրապետության հետ, և այս առումով, եթե Վրաստանը գնում է ասոցացման, որն այս պահին մեր գրեթե միակ ցամաքային ճանապարհն է արտաքին աշխարհի հետ, իսկ Հայաստանը չի գնում, մենք այստեղ կարող ենք խնդիրներ ունենալ: Իսկ եթե մենք Վրաստանի հետ միասին նախաստորագրում ենք և ստորագրում ենք Ասոցացման համաձայնագիրը, շատ հանգիստ, սինխրոն պրոցեսով սկսում ենք անցնել: Սա տրամաբանական է, անտրամաբանական կլինի, եթե մենք չգնանք դրան:

– Հայտնի է, որ ժողովրդավարության և ընդհանրապես խոսքի, մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնական ջատագովն ու ավանգարդիստը եվրոպական ընտանիքն է: Այն քաղաքական ուժերը, որոնք ժողովրդավարության, երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության համար են պայքարում, հետապնդում այդ իրավունքների հաստատումը Հայաստանում, այսօր կարծես բավական պասիվ դիրք են ընդունել, և մենք ընդդիմադիր հատվածում  չունենք այն նախանձախնդիր ուժերը, որոնք կպաշտպանեին Հայաստանի՝ ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի այս գործընթացը: Ի՞նչն է պատճառը

– Ամբողջ խնդիրը նրանում է, որ այսօր Եվրոպական ասոցացման առաջատար ուժը դա իշխող քաղաքական մեծամասնությունն է: Այս պարագայում ընդդիմության համար մի քիչ անհարմար իրադրություն է առաջացել: Կարող է նաև կաշկանդվածություն լինել, որ անընդհատ ինչ-որ հռետորաբանության մեջ օգտագործվել է մարդու իրավունքներ, ժողովրդավարություն և այլն, բայց երբ գալիս է այդ ուղղությամբ արդեն կոնկրետ քայլ անելու պահը, պարզվում է` որոշակի առումով կեղծ են եղել այդ հռետորաբանության մարդու իրավունքների կամ ժողովրդավարությանը միտված մասերը: Միանշանակ է, որ մարդու իրավունքներից խոսելով դու չես կարող ժողովրդական լեզվով ասած՝ մեկումեջ անել:

– Ամիսներ առաջ այլընտրանք ներկայացող «Բարգավաճ Հայաստանը» հանդես եկավ 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգի անցնելու առաջարկով, և առաջիկայում, ըստ շրջանառվող խոսակցությունների, սահմանադրական բարեփոխումների շուրջ գործընթաց է սկսվելու, որտեղ կարող է ամրագրվել նաև այդ դրույթը: Դուք այն միակ անկախ պատգամավորներից եք, որ մեծամասնական ընտրակարգով է ընտրվել, Ձեր կարծիքով` այս մասով ի՞նչ նոր ասելիք կա:

– Երկար ժամանակ է անցել այդ քննարկումներից հետո: Այստեղ այն խնդիրները, որ ընդդիմությունը ներկայացնում է, այսինքն` մեծամասնական համակարգը վերացնելու համար, այդ խնդիրները չեն լուծվելու այս քաղաքական իրավիճակում, եթե մենք գնանք 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգի: Իմ մասով կարող եմ ասել, երբ ես դրա դեմ խոսում էի,- ես գաղափարին կողմ եմ, դա լավ բան է,- ասում էի, որ այն խնդիրները, որ դուք ներկայացնում եք` չեն լուծվելու: Որպես մեծամասնական ընտրակարգով և անկախ ընտրված պատգամավոր` ես այդ առումով որևէ մտավախություն չունեմ: Դա ես ինձ համար չէի ասում, որովհետև եթե վաղը, մյուս օրը անցնենք ամբողջական 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգի, և ես շարունակեմ զբաղվել  քաղաքական գործունեությամբ, ես կգտնեմ իմ տեղը որևէ քաղաքական կուսակցության մեջ, որևէ բլոկում:

Խնդիրը նրանում է, որ այն առաջադեմ ժողովրդավարական երկրները, որոնք ունեն զարգացած ժողովրդավարություն, նրանք ունեն 100 տոկոսանոց մեծամասնական ընտրակարգ՝ ԱՄՆ, Բրիտանիա: Ես մոտ 20 օր հունիս ամսվա ընթացքում գտնվում էի Բրիտանիայում և ուսումնասիրում էի իրենց խորհրդարանային ավանդույթները: Հանդիպումներ ունեցա Լորդերի պալատում, Համայնքների պալատում: Մի բան հասկացա` ակնհայտ էր, որ մեծամասնական ընտրակարգով ընտրված պատգամավորները օրնիբուն իրենց ընտրատարածքներում աշխատում են մարդկանց հետ, հանդիպումներ են իրականացնում և նրանց խնդիրները բերում հասցնում են համապետական մակարդակի: Ակնհայտ է, որ շատ արդյունավետ գործող մեխանիզմ է սա: Այլ բան է, որ մեզ մոտ հնարավոր չի եղել մեծամասնական ընտրակարգում ընդդիմության հաղթանակներ տոնել: Սա դեռ չի նշանակում, որ պետք է այդ համակարգը վերացնել:

Ինչ վերաբերում է սահմանադրական բարեփոխումներին` կարծում եմ, ակտիվորեն կներգրավվեմ այդ գործընթացում իմ առաջարկով, իմ մոտեցումներով և կփորձեմ հնարավորինս իմ ներդրումը ունենալ: Եթե տեսնեմ 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրական համակարգը գնում է այն ճանապարհով, որը պետք է լուծի այն խնդիրները, որ ունենք այսօր, ես կարող է դրան չընդդիմանամ, իսկ եթե տեսնեմ  այն, ինչ որ հիմա ունենք` պահպանվելու է և անցնելու ենք 100 տոկոսանոց համամասնական համակարգի՝ կընդդիմանամ: Ինչո՞ւ, որովհետև նույն ֆեոդալական համակարգը կարող է կյանքի կոչվել կուսակցականության միջոցով, այսինքն`  ինչ-որ միլիարդատերեր կստեղծեն կուսակցություններ, կընտրվեն մարդիկ ԱԺ-ում, որոնց հետ ժողովուրդը ընդհանրապես կապ չունի:

Ես իմ արձակուրդը հիմա Վանաձորում նվիրել եմ իմ ընտրատարածքի բնակիչների հետ հանդիպումներին: Լսում եմ մարդկանց, թե ինչ խնդիրներ կան: Համամասնականով ընտրված լավ պատգամավորներ նույնպես կան, բայց մեծամասնականով ընտրվածներին առաջին հերթին են պարտավորեցնում: Դու ճանաչում ես քո ընտրողին, քո ընտրողը քեզ հանգիստ չի տալու: Այստեղ բազմաթիվ են խնդիրները: Երբ որ ստեղծվի համապատասխան սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողով, այդ հարցերը կքննարկվեն, բայց այնպես չէ, որ 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգին անցնելով այդ խնդիրները կլուծվեն:

– Պարոն Մարուքյան, ամփոփելով կխնդրեի Ձեր դիտարկումը կիսել մեզ հետ: Ինչպե՞ս եք գնահատում անցած նախագահական և Երևանի քաղաքապետի ընտրություններից հետո ստեղծված քաղաքական համակարգի վիճակը: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում դուրս գալու ելքերը և այն քաղաքացիական ակտիվությունը, որ ոչ միայն Երևանում նկատվեց, այլ նաև Վանաձորում և այլ քաղաքներում: Արդյո՞ք դրանք ելքեր գտնելու փորձեր են, թե՞ ուղղակի էպիզոդներ, որոնք շարունակություն չունեն:

– Հայտնի միտք կա, որ փոքր հաղթանակներով պետք է հասնել մեծ հաղթանակների և քաղաքացիական հասարակության հիմնական զենքը հենց դա է: Ես ողջունում եմ քաղաքացիական այն ակտիվությունը, որ այսօր կա, և կարծում եմ, որ սա անընդհատ շարունակական է լինելու, որովհետև դա առաջին հերթին կապված է քաղաքացիական գիտակցության հետ, մարդկանց քաղաքացիական դիրքորոշման հետ:

– Որքանո՞վ է դա կապված քաղաքական համակարգի անզորության հետ:

– Դա շատ է կապված քաղաքական համակարգի անզորության հետ, որովհետև մենք չենք տեսնում ինչ-որ քաղաքական ուժերի երիտասարդական թևեր այդ տեղերում: Դա ապաքաղաքական շարժումներ են, որոնք հոգնել են իրենց ապագան կապել որևէ քաղաքական ուժի հետ: Հույսը դրել են իրենց վրա, հարցը լուծում են այդ ճանապարհով և տեսնում են, որ այդ ճանապարհով հնարավոր է լուծել:

Իսկ տարին շատ ծանր տարի էր, 2012-ը` ընդհանրապես: Մենք անցանք խորհրդարանական ընտրություններով, ՏԻՄ, նախագահական ընտրություններով և վերջում Երևան քաղաքի ընտրություններ, և այս առումով անընդհատ ցնցումներ, նաև տնտեսական առումով շատ լուրջ ազդեցություն ունեցող հանգամանք էր: Հիմա քաղաքական ուժերը սկսել են հետ նայել իրենց անցած ճանապարհին: Վերադասավորումներ են լինում, ինչը շատ բնական է: Այս ընթացքում նաև կեղծ հռետորաբանություններ են բացահայտվել, որովհետև ամբողջ քարոզարշավի ընթացքում ասվում է մի բան, բայց քարոզարշավն անցնում է, և մենք տեսնում ենք այլ բան: Սա լավ ժամանակահատված է մինչև հաջորդ ընտրությունները:

Բաժին: Հարցազրույցներ